Οι απειλές που έχουν ως στόχο τις διαδρομές μεταφοράς πετρελαίου δεν είναι κάτι καινούριο για τις πετρελαϊκές αγορές και για τις παγκόσμιες ισορροπίες. Το πιο γνωστό και πιο συχνό παράδειγμα αποτελούν τα Στενά του Ορμούζ, το μόνο θαλάσσιο πέρασμα για το Περσικό Κόλπο, από το οποίο περνά κατά μέσο όρο το 1/3 του συνολικού πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω θαλάσσης και περισσότερο από το 1/4 του παγκοσμίου εμπορίου υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Μόνο το 2018, 21 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα περνούσαν από τα Στενά, ή αλλιώς, το 21% της παγκόσμιας κατανάλωσης, όγκος που μεταφράζεται σε 1,17 δισεκατομμύρια δολάρια την ημέρα, με βάση τις τιμές του Σεπτέμβρη 2019.

Τέτοια σημεία στον παγκόσμιο χάρτη είναι γνωστά ως «σημεία πνιγμού» (chokepoints) και θεωρούνται κρίσιμης στρατηγικής σημασίας. Πρόκειται για στενά κανάλια μεταξύ παράκτιων κρατών, τόσο στενά που μόνο τάνκερ ειδικού μεγέθους μπορούν να τα διασχίσουν. Τυχόν ενοχλήσεις σε τέτοια σημεία μπορούν – και έχουν – κατά καιρούς δημιουργήσει προβλήματα καθυστερήσεων στις μεταφορές, γεγονός που οδηγεί σε υψηλότερα κόστη αποστολής και επομένως αλλαγές στις τιμές του πετρελαίου. Ακόμη και όταν υπάρχει δυνατότητα παράκαμψής τους, με χρήση εναλλακτικών διαδρομών, οι τιμές του πετρελαίου υφίστανται πιέσεις.

*Εικόνα 1. Source: U.S. Energy Information Administration, 2017 World Oil Transit Chokepoints*

Δεύτερα από τα πιο σημαντικά «σημεία πνιγμού» στον κόσμο, με βάση τον όγκο πετρελαίου που τα διαπερνά, έρχονται τα Στενά της Μαλάκκα, τα οποία μονοπωλούν – όχι τυχαία – το ενδιαφέρον τις τελευταίες εβδομάδες. Τα Στενά αυτά ρέουν μεταξύ της Ινδονησίας, της Μαλαισίας και της Σιγκαπούρης, συνδέοντας τον Ινδικό με τον Ειρηνικό Ωκεανό, μέσω της Νότιας Κινεζικής Θάλασσας, ενώ αποτελούν την πιο κοντινή διαδρομή ανάμεσα στους παραγωγούς του Περσικού Κόλπου και τις Ασιατικές αγορές. Το 2016, από τα Στενά αυτά περνούσαν 16 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου ημερησίως, με το φορτίο μεταφορών να αυξάνεται σταθερά σχεδόν κάθε χρόνο. Χαρακτηριστικό της σημασίας του περάσματος είναι το γεγονός ότι αν τα Στενά κλείσουν, σχεδόν το ήμισυ του παγκόσμιου στόλου θα πρέπει να ανακατευθυνθεί γύρω από το Ινδονησιακό αρχιπέλαγος.

Πρόσφατα, η αναζωπύρωση μιας συνοριακής διαφοράς στα Ιμαλάια, μεταξύ Κίνας-Ινδίας, έφερε ξανά στο προσκήνιο συζητήσεις περί ενεργειακής ασφάλειας για τις δύο χώρες. Η ιστορία αυτής της σύγκρουσης μετράει πολλά χρόνια. Η Κίνα και η Ινδία μοιράζονται ένα από τα μεγαλύτερα «απροσδιόριστα» σύνορα, μεγέθους 3.500 χιλιομέτρων. Η ρίζα της διαμάχης βρίσκεται στη Βρετανική αποικιακή περίοδο και στον σχεδιασμό των συνόρων μεταξύ Θιβέτ-Ινδίας με τη γραμμή McMahon, στα 1914. Τη λύση σε αυτό δεν κατάφερε να δώσει η ανοιχτή πολεμική αντιπαράθεση του 1962, ενώ η ανακωχή του πολέμου δημιούργησε τη Γραμμή Πραγματικού Ελέγχου (LAN), μια γραμμή οριοθέτησης με σκοπό να μειωθούν οι εντάσεις, για της οποίας όμως το μήκος και τις περιοχές οι δύο χώρες έχουν διαφορετικές απόψεις. Πολλές περιοχές παραμένουν διαφιλονικούμενες, με την Κίνα και την Ινδία να χτίζουν κατά καιρούς υποδομές όπως δρόμους, τηλεφωνικές γραμμές και αεροδρόμια, περιπολώντας τακτικά την περιοχή.

*Εικόνα 2. Τα σύνορα Κίνας-Ινδίας. Με κίτρινο οι αμφισβητούμενες περιοχές και με κόκκινο τα αντίστοιχα σύνορα.*
*Reuters Graphics*

Οι εντάσεις ανά διαστήματα κλιμακώνονται, αλλά συνήθως βρίσκουν λύση δια της διπλωματικής οδού. Αυτή τη φορά, τον Ιούνιο του 2020 πιο συγκεκριμένα, ήταν η πρώτη φορά μετά από 45 χρόνια που οι εντάσεις και οι αψιμαχίες μέτρησαν νεκρούς στρατιώτες: 20 από τη μεριά της Ινδίας και αγνώστου αριθμού από την πλευρά της Κίνας. Ας μην ξεχνάμε ότι το γεγονός που περιπλέκει παραπάνω την κατάσταση, δίνοντάς της εκρηκτική ισχύ, είναι πως πρόκειται για δύο πυρηνικές δυνάμεις, με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς στον κόσμο. Στη φαρέτρα των όπλων τους, όμως, εκτός από τα πυρηνικά βρίσκονται και τα ενεργειακά. Ειδικότερα, η Ινδία, λόγω γεωγραφικής θέσης και εγγύτητας στα Στενά της Μαλάκκα, έχει τη δυνατότητα να «πνίξει» τις εισαγωγές πετρελαίου της Κίνας, της μεγαλύτερης εισαγωγού πετρελαίου. Ήδη έχει παρατηρηθεί η αύξηση των εντάσεων σε μη στρατιωτικούς τομείς, όπως το εμπόριο, με τις Κινεζικές αποστολές εμπορευμάτων να κρατούνται σε λιμάνια της Ινδίας για ελέγχους, χωρίς προειδοποίηση. Είναι καθαρό ότι διακυβεύονται πολλά, αν σκεφτούμε ότι Ινδία εισάγει περισσότερα αγαθά από την Κίνα παρά από κάθε άλλη χώρα και είναι, ωστόσο, πρόθυμη να προβεί σε τέτοιες ενέργειες.

Βλέποντας τον παγκόσμιο χάρτη μπορούμε να δούμε πολλά «σημεία πνιγμού». Ένας τρόπος αντιμετώπισής τους είναι η δημιουργία αγωγών, ώστε το πετρέλαιο να μπορεί να μεταφέρεται απρόσκοπτα. Η Κίνα έχει ήδη ξεκινήσει δύο πρότζεκτ αγωγών για να πολεμήσει την εξάρτησή της από τα Στενά της Μαλάκκα, τα οποία όμως βρίσκονται ακόμα πολύ μακριά από τη χρήση τους. Η δημιουργία αγωγών είναι περίπλοκη υπόθεση. Οι διαδρομές που επιλέγονται δε λειτουργούν με βάση τους νόμους της αγοράς, αλλά με βάση πολιτικά κριτήρια. Για να το πούμε απλά, δε λαμβάνεται υπόψιν το που βολεύει γεωγραφικά και που είναι πιο φθηνή η εγκατάσταση ενός αγωγού, αλλά που βολεύει πολιτικά και τι μπορεί να προσφέρει γεωπολιτικά η δημιουργία του.

Την ίδια στιγμή, η Κίνα παίζει τα δικά της χαρτιά απέναντι στο μεγάλο στρατηγικό ανταγωνιστή της, την Ινδία, με την προβολή της ισχύος της στη Νότια Κινεζική Θάλασσα. Ειδικότερα, αντιμετωπίζει τη θάλασσα αυτή, την οποία μοιράζεται γεωγραφικά με την Ινδονησία, τη Μαλαισία, τις Φιλιππίνες, τη Σιγκαπούρη, την Ταϊβάν, το Βιετνάμ και το Μπρουνέι ως δική της προνομιακή περιοχή απόλυτης κυριαρχίας, ως προέκταση του εδάφους της στη θάλασσα. Η συμπεριφορά της αυτή απέχει λίγα χρόνια μόνο από το να επεκταθεί στους γύρω ωκεανούς, με τον Ινδικό Ωκεανό να απειλείται άμεσα από ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Αυτό φυσικά ενδιαφέρει την Ινδία, καθώς από τον ωκεανό αυτό διέρχεται το 70% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου. Αυτό, όμως, που αναδεικνύει τη στρατηγική σημασία του Ινδικού Ωκεανού όσο τίποτα άλλο, είναι το γεγονός ότι διαθέτει το 60% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και το 40% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Με αυτά ως δεδομένα, είναι εμφανές ότι οι κλιμακώσεις του Ιουνίου μεταξύ Κίνας-Ινδίας στα Ιμαλάια, είναι απλά «η κορυφή του παγόβουνου».